کتاب فرهنگ عامیانه مردم ایران اثر تحقیقی صادق هدایت درباره‌ی فرهنگ‌های متنوع بومی و محلی ایرانی است که طی سال‌ها از سرتاسر کشور جمع‌آوری‌شان کرده بود. هدایت که شیفته‌ی فرهنگ توده بود و می‌خواست آن را حفظ کند، کوشید مثل‌ها، قصه‌ها، اصطلاحات، عادات، خرافه‌ها و ترانه‌های عامیانه را گردآوری و مدون سازد. این کتاب در اینتربوک از اولین آثار پژوهشی فارسی محسوب می‌شود که فولکلور ایران را جدی می‌گیرد و بر آن متمرکز می‌شود.
درباره‌ی کتاب فرهنگ عامیانه مردم ایران
کتاب فرهنگ عامیانه مردم ایران صادق هدایت از اولین نویسندگان مدرن ایرانی و از پیشروترین آن‌ها محسوب می‌شود. او که در نوجوانی به ادبیات علاقه پیدا کرده بود، پیش از بیست‌سالگی نوشتن را شروع کرد. دوران جوانی هدایت با ظهور پهلوی همراه بود؛ دورانی که گفتمان ایران‌گرایی به‌شدت تبلیغ می‌شد و به بهانه‌ی مدرن‌سازی و تمدن، فرهنگ‌های بومی به حاشیه رانده می‌شدند. هدایت اما شیفته‌ی فرهنگ ایرانی بود و تمایل نداشت در این فرآیند، فولکلورهای غنی و عمیق کشور از بین بروند. او زمانی که در فرانسه مشغول به تحصیل بود، تصمیم گرفت این فرهنگ‌های مردمی را جمع‌آوری و مدون کند. ایده‌ی او دربردارنده‌ی انواع فولکلور بود؛
از متل و قصه تا ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات و ترانه‌های عامیانه تا خرافه‌ها و باورهای رایج. هدایت بخشی از آن‌ها را در زمان حیاتش به چاپ رساند: کتاب‌های «نیرنگستان» و «اوسانه» از همین آثار به شمار می‌روند. او بخش دیگری از تحقیقاتش را در مجلات و نشریات آن زمان به انتشار رساند. و البته بخش زیادی از تحقیقات او هرگز در جایی منتشر نشد. کتاب فرهنگ عامیانه‌ی مردم ایران دربردارنده‌ی کارهای پژوهشی منتشرشده و منتشرنشده‌ی هدایت در باب انواع فرهنگ توده‌های ایران است. این کتاب که به همت جهانگیر هدایت جمع‌آوری شده، حاصل بیش از یک دهه تلاش و تحقیق صادق هدایت است.
کتاب فرهنگ عامیانه مردم ایران صادق هدایت احتمالاً از اولین روشنفکران و ادیبان ایرانی بود که به اهمیت فرهنگ عامه نظر افکند. او به‌درستی نقش فرهنگ عامه و اهمیت جامعه‌شناختی و روان‌شناختی آن را فهمیده بود و می‌دانست چیزی بیشتر یک از باور یا رفتار یا قصه است. هدایت که می‌دید این فرهنگ‌های نادیده گرفته‌شده در آستانه‌ی نابودی هستند، سعی می‌کرد اهمیت آن‌ها را یادآوری کند. او تحقیقاتش را به شکلی علمی و حرفه‌ای آغاز کرد، از منابع مهم و معتبر داخلی و خارجی استفاده نمود، آن‌ها را با افراد خبره مطرح و صحت‌سنجی کرد و در مورد درستی‌شان مطمئن شد. او حتی به تحقیقات میدانی هم دست زد؛ برای مثال زمانی که در مجله‌ی موسیقی کار می‌کرد از ادارات فرهنگ تمام شهرستان‌ها خواست متل‌ها و ترانه‌ها و هر آنچه در مورد فرهنگ شهرشان وجود دارد را برای اداره‌ی موسیقی بفرستند.
این کار نتیجه داد و اطلاعات زیادی در اختیار هدایت قرار گرفت. او بلافاصله پس از بازگشت از فرانسه در سال 1310 کتاب «اوسانه» را چاپ کرد که بیشتر به ترانه‌های عامیانه، ترانه‌های کودکانه و لالایی‌های مادرانه می‌پرداخت. در سال 1312 هم کتاب «نیرنگستان» را منتشر ساخت که بخشی از اعتقادات، خرافات، باورهای مذهبی و سنتی مردم ایران را گردآوری کرده بود. هدایت در این آثار به مقایسه‌ی تطبیقی هم پرداخته و سعی کرده نمونه‌ی این رفتار و عادات ایرانی را در کشورهای دیگر هم بیابد. همین‌طور می‌کوشد ریشه‌های آن‌ها را در ادیان و سایر فرهنگ‌ها پیدا کند. جهانگیر هدایت در کتاب فرهنگ عامیانه‌ی مردم ایران، این دو اثر صادق هدایت را مجدداً بازخوانی و اصلاح می‌کند. علاوه بر این، به دیگر کارهای پژوهشی هدایت هم اشاره می‌شود: قصه‌ها و افسانه‌ها، امثال و اصطلاحات محلی‌ای که هدایت آن‌ها را جمع‌آوری کرده، اما آن‌ها را هرگز در جایی منتشر نکرده بود.
کتاب فرهنگ عامیانه مردم را نشر چشمه به چاپ رسانده است.
کتاب فرهنگ عامیانه مردم ایران برای چه کسانی مناسب است؟
این کتاب به پژوهشگران فرهنگ عامیانه، بومی و فولکلور توصیه می‌شود. اگر به قلم هدایت علاقه دارید، این اثر مهجور او را از دست ندهید.
با صادق هدایت و جهانگیر هدایت بیشتر آشنا شویم
صادق هدایت (1330-1281)، داستان‌نویس، مترجم، پژوهشگر و از پیشگامان ادبیات داستانی مدرن فارسی و از مهم‌ترین چهره‌های روشنفکری ایران بود. هدایت در خانواده‌ای سرشناس و صاحب‌منصب به دنیا آمد. برادران او معاون وزیر و سرلشکر ارتش بودند و داماد خانواده‌ی آن‌ها، سپهبد حاج‌علی رزم‌آرا، نخست‌وزیر وقت ایران بود. او پس از تحصیل در مدرسه‌ی دارالفنون و مدرسه‌ی فرانسوی سن‌لویی، به‌عنوان یکی از اولین دانشجوهای ایرانی به بلژیک و فرانسه اعزام شد. چند سال بعد هم به هند رفت تا زبان پهلوی را فرابگیرد. هدایت منتقدی اجتماعی و سیاسی بود و با نوشتن داستان و مقاله می‌کوشید شرایط را اصلاح کند. از مهم‌ترین آثار او می‌توان به «بوف کور»، «حاجی‌آقا»، «علویه خانم» و «فواید گیاه‌خواری» اشاره کرد.
جهانگیر هدایت (متولد 1308)، بیشتر به‌عنوان ویراستار و گردآورنده‌ی آثار صادق هدایت، عمویش، شناخته می‌شود. او که در رشته‌های زبان انگلیسی و جامعه‌شناسی تحصیل کرده، بنیان‌گذار و مدیر بنیاد صادق هدایت است. او نویسنده هم هست و ده‌ها داستان کوتاه و مقاله به چاپ رسانده.
در بخشی از کتاب فرهنگ عامیانه مردم ایران: نیرنگستان، اوسانه، ترانه‌ها، آثار تحقیقی و آثار چاپ نشده می‌خوانیم
ترانه‌های عامیانه و آوازها و افسانه‌ها نماینده روح هنری ملت میباشند و فقط از مردمان گمنام بی‌سواد به دست می‌آید اینها صدای درونی هر ملتی است و در ضمن سرچشمۀ الهامات بشر و مادر ادبیات و هنرهای زیبا محسوب می‌شود. به همین مناسبت امروزه در کشورهای متمدن اهمیت خاصی برای فلکلر قایل میباشند. شاید ایرانی تحصیل کرده به زندگی اجتماعی اروپاییان بیش از وطن خود آشنا باشد. در این حال چگونه می‌تواند اظهار وطن پرستی بکند؟ و حال آنکه از رموز، زبان ترانه‌ها، قصه‌ها اعتقادات، اندوه و شادی و به طور خلاصه از زندگی مادی و معنوی هم میهنان خود آگاه نیست و نمی‌تواند با آن‌ها همدردی داشته باشد و یا دردهای آنان را چاره بکند.
کم کم در همه جا تاریخ تمدن جانشین تاریخ رسمی سیاسی و جنگی شده است و در هر دوره شمه‌ای از وضع علوم و هنرهای زیبا و ادبیات را می‌نگارند. اکنون موقع آن رسیده است که تاریخ شامل عادات و رسوم زندگی توده به انضمام ترانه‌ها و اوهام و افسانه‌های هر دوره‌ای. باشد باید تآتر ملت را در هر زمان تعیین کرد تا مقاومت توده در مقابل کش مکشها و شرکت او در بهبود وضع عمومی آشکار گردد. به طور خلاصه باید گروه نیاکان گمنام هر ملتی با اندوه و شادی و بدبختی‌ها و سستی‌ها و کوشش‌ها و فداکاری هایش جلو او مجسم بشود.
فهرست مطالب کتاب
مقدمه گردآورنده
نیرنگستان
اوسانه
ترانه‌های عامیانه
متل‌های فارسی
فلکلر یا فرهنگ توده
طرح کلی برای کاوش فلکلر یک منطقه
قصه‌ها و افسانه‌ها (چاپ اول)
ترانه‌ها (چاپ اول)
امثال و اصطلاحات محلی (چاپ اول)
تحقیقات (چاپ اول)
نامه‌ها (چاپ اول)
